Εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 ήταν η κορυφαία αντιδικτατορική εκδήλωση και ουσιαστικά προανήγγειλε την πτώση της Χούντας των Συνταγματαρχών, η οποία από τις 21 Απριλίου 1967 είχε επιβάλλει καθεστώς δικτατορίας στη χώρα.
Στις 3 π.μ. της 17ης Νοεμβρίου, και ενώ οι διαπραγματεύσεις για ασφαλή αποχώρηση των φοιτητών από το χώρο του Πολυτεχνείου βρίσκονταν σε εξέλιξη, αποφασίστηκε από τη μεταβατική κυβέρνηση η επέμβαση του στρατού και ένα από τα τρία άρματα που είχαν παραταχθεί έξω από τη σχολή, γκρέμισε την κεντρική πύλη. Κατά την είσοδο του άρματος, υποστηρίζεται ότι συνεθλίβησαν 3 φοιτητές που βρίσκονταν πίσω από την πύλη. Επίσης, από τα συντρίμμια τραυματίστηκε σοβαρά, με συντριπτικά κατάγματα στα πόδια, η φοιτήτρια Πέπη Ρηγοπούλου.
Ο σταθμός του Πολυτεχνείου έκανε εκκλήσεις στους στρατιώτες να αψηφήσουν τις εντολές των ανωτέρων τους και στη συνέχεια ο εκφωνητής απήγγειλε τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο. Η μετάδοση συνεχίστηκε ακόμα και μετά την είσοδο του άρματος στον χώρο της σχολής. Οι φοιτητές που είχαν παραμείνει στο Πολυτεχνείο, μαζεύτηκαν στο κεντρικό προαύλιο, ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο. Η πτώση της πύλης ακολουθήθηκε από την είσοδο μιας μονάδας ενόπλων στρατιωτών των ΛΟΚ που οδήγησαν τους φοιτητές, χωρίς βία, έξω από το Πολυτεχνείο, μέσω της πύλης της οδού Στουρνάρη.
Οι αστυνομικές δυνάμεις που περίμεναν στα δυο πεζοδρόμια της Στουρνάρη επιτέθηκαν στους φοιτητές, την έξοδο των οποίων αποφασίζουν (σύμφωνα και με το πόρισμα του εισαγγελέα Τσεβά) να περιφρουρήσουν κάποιοι από τους στρατιώτες, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις επενέβησαν και εναντίον των αστυνομικών που βιαιοπραγούσαν στους φοιτητές. Πολλοί φοιτητές βρήκαν καταφύγιο σε γειτονικές πολυκατοικίες. Ελεύθεροι σκοπευτές της αστυνομίας άνοιξαν πυρ από γειτονικές ταράτσες, ενώ άνδρες της ΚΥΠ καταδίωξαν τους εξεγερθέντες. Οι εκφωνητές του σταθμού του Πολυτεχνείου παρέμειναν στο πόστο τους και συνέχισαν να εκπέμπουν για 40 λεπτά μετά την έξοδο, οπότε και συνελήφθησαν.
Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου αποτελεί μία πράξη αντίστασης απέναντι στον φασισμό και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη. Ο επίσημος εορτασμός της επετείου της εξέγερσης κάθε 17η Νοεμβρίου καθιερώθηκε το 1981, από την τότε νεοεκλεγείσα κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ.
Πολλοί σπουδαίοι Έλληνες καλλιτέχνες δημιούργησαν και ερμήνευσαν μουσικά κομμάτια στη μνήμη των γεγονότων του Πολυτεχνείου.
Ο δρόμος – Μάνος Λοΐζος
Aγωνίστηκε για τα δικαιώματα της εργατικής τάξης. Τα τραγούδια του λιτά και έντεχνα, συνδέθηκαν άμεσα με τις λαϊκές μάζες. Πολιτικά στρατευμένος καλλιτέχνης στα χρόνια της Χούντας και της μεταπολίτευσης, ακολούθησε την ποιότητα στο ελληνικό τραγούδι που χάραξαν ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις. Συνεργάστηκε με τους στιχουργούς, Λευτέρη Παπαδόπουλο, Φώντα Λάδη και Γιάννη Νεγρεπόντη, καθώς και με τους ερμηνευτές, Χάρις Αλεξίου, Γιώργο Νταλάρα, Γιάννη Καλαντζή, Δήμητρα Γαλάνη κ.ά. Τελευταίος δίσκος του ήταν τα «Γράμματα στην Αγαπημένη», σε στίχους του Τούρκου ποιητή, Ναζίμ Χικμέτ, με απόδοση στα ελληνικά του Γιάννη Ρίτσου.
Το ακορντεόν – Μάνος Λοϊζος
Παρότι έχει χαραχτεί στη μνήμη μας σαν ένα τραγούδι άρρηκτα συνδεδεμένο με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, ο Μάνος Λοΐζος εμπνεύστηκε το ακορντεόν κατά τη διάρκεια της Κατοχής και συγκεκριμένα στη μάχη της Κοκκινιάς. Όμως, το κομμάτι προστέθηκε στα “Τραγούδια του Δρόμου” και από τότε έγινε σύμβολο κατά του φασισμού.
Εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 ήταν η κορυφαία αντιδικτατορική εκδήλωση και ουσιαστικά προανήγγειλε την πτώση της Χούντας των Συνταγματαρχών, η οποία από τις 21 Απριλίου 1967 είχε επιβάλλει καθεστώς δικτατορίας στη χώρα.
Στις 3 π.μ. της 17ης Νοεμβρίου, και ενώ οι διαπραγματεύσεις για ασφαλή αποχώρηση των φοιτητών από το χώρο του Πολυτεχνείου βρίσκονταν σε εξέλιξη, αποφασίστηκε από τη μεταβατική κυβέρνηση η επέμβαση του στρατού και ένα από τα τρία άρματα που είχαν παραταχθεί έξω από τη σχολή, γκρέμισε την κεντρική πύλη. Κατά την είσοδο του άρματος, υποστηρίζεται ότι συνεθλίβησαν 3 φοιτητές που βρίσκονταν πίσω από την πύλη. Επίσης, από τα συντρίμμια τραυματίστηκε σοβαρά, με συντριπτικά κατάγματα στα πόδια, η φοιτήτρια Πέπη Ρηγοπούλου.
Ο σταθμός του Πολυτεχνείου έκανε εκκλήσεις στους στρατιώτες να αψηφήσουν τις εντολές των ανωτέρων τους και στη συνέχεια ο εκφωνητής απήγγειλε τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο. Η μετάδοση συνεχίστηκε ακόμα και μετά την είσοδο του άρματος στον χώρο της σχολής. Οι φοιτητές που είχαν παραμείνει στο Πολυτεχνείο, μαζεύτηκαν στο κεντρικό προαύλιο, ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο. Η πτώση της πύλης ακολουθήθηκε από την είσοδο μιας μονάδας ενόπλων στρατιωτών των ΛΟΚ που οδήγησαν τους φοιτητές, χωρίς βία, έξω από το Πολυτεχνείο, μέσω της πύλης της οδού Στουρνάρη.
Οι αστυνομικές δυνάμεις που περίμεναν στα δυο πεζοδρόμια της Στουρνάρη επιτέθηκαν στους φοιτητές, την έξοδο των οποίων αποφασίζουν (σύμφωνα και με το πόρισμα του εισαγγελέα Τσεβά) να περιφρουρήσουν κάποιοι από τους στρατιώτες, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις επενέβησαν και εναντίον των αστυνομικών που βιαιοπραγούσαν στους φοιτητές. Πολλοί φοιτητές βρήκαν καταφύγιο σε γειτονικές πολυκατοικίες. Ελεύθεροι σκοπευτές της αστυνομίας άνοιξαν πυρ από γειτονικές ταράτσες, ενώ άνδρες της ΚΥΠ καταδίωξαν τους εξεγερθέντες. Οι εκφωνητές του σταθμού του Πολυτεχνείου παρέμειναν στο πόστο τους και συνέχισαν να εκπέμπουν για 40 λεπτά μετά την έξοδο, οπότε και συνελήφθησαν.
Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου αποτελεί μία πράξη αντίστασης απέναντι στον φασισμό και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη. Ο επίσημος εορτασμός της επετείου της εξέγερσης κάθε 17η Νοεμβρίου καθιερώθηκε το 1981, από την τότε νεοεκλεγείσα κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ.
Πολλοί σπουδαίοι Έλληνες καλλιτέχνες δημιούργησαν και ερμήνευσαν μουσικά κομμάτια στη μνήμη των γεγονότων του Πολυτεχνείου.
Ο δρόμος – Μάνος Λοΐζος
Aγωνίστηκε για τα δικαιώματα της εργατικής τάξης. Τα τραγούδια του λιτά και έντεχνα, συνδέθηκαν άμεσα με τις λαϊκές μάζες. Πολιτικά στρατευμένος καλλιτέχνης στα χρόνια της Χούντας και της μεταπολίτευσης, ακολούθησε την ποιότητα στο ελληνικό τραγούδι που χάραξαν ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις. Συνεργάστηκε με τους στιχουργούς, Λευτέρη Παπαδόπουλο, Φώντα Λάδη και Γιάννη Νεγρεπόντη, καθώς και με τους ερμηνευτές, Χάρις Αλεξίου, Γιώργο Νταλάρα, Γιάννη Καλαντζή, Δήμητρα Γαλάνη κ.ά. Τελευταίος δίσκος του ήταν τα «Γράμματα στην Αγαπημένη», σε στίχους του Τούρκου ποιητή, Ναζίμ Χικμέτ, με απόδοση στα ελληνικά του Γιάννη Ρίτσου.
Το ακορντεόν – Μάνος Λοϊζος
Παρότι έχει χαραχτεί στη μνήμη μας σαν ένα τραγούδι άρρηκτα συνδεδεμένο με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, ο Μάνος Λοΐζος εμπνεύστηκε το ακορντεόν κατά τη διάρκεια της Κατοχής και συγκεκριμένα στη μάχη της Κοκκινιάς. Όμως, το κομμάτι προστέθηκε στα “Τραγούδια του Δρόμου” και από τότε έγινε σύμβολο κατά του φασισμού.
Όταν σφίγγουν το χέρι- Μίκης Θεοδωράκης (Γρηγόρης Μπηθικώτσης)
Αναμφίβολα, ο Μίκης Θεοδωράκης, με τα πολυάριθμα έργα του από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 είχε προκαλέσει την ενόχληση των κυβερνήσεων. Τραγούδια από τον Επιτάφιο, το Τραγούδι του νεκρού αδελφού, το Άξιον Εστί, τη Ρωμιοσύνη, την Όμορφη πόλη, τη Μαγική πόλη, τις Πολιτείες Α’ και Β΄, τη Γειτονιά των αγγέλων, κ.α. αγαπήθηκαν από τον κόσμο και ακούστηκαν μαζικά είτε από δίσκους είτε σε συναυλίες. Ήταν τόσο ενοχλητικός ο Μίκης για τη Χούντα, ώστε την 1η Ιουνίου 1967, λίγες μόνο εβδομάδες μετά το πραξικόπημα, απαγορεύτηκαν δια νόμου τα τραγούδια του λόγω των πεποιθήσεών του.
Είμαστε δυό- Μίκης Θεοδωράκης (Αντώνης Καλογιάννης)
Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ- Μίκης Θεοδωράκης (Γρηγόρης Μπηθικώτσης)
Ο Στρατιώτης – Βασίλης Παπακωνσταντίνου (Μάνος Λοΐζος)
Την ίδια εποχή γράφτηκαν και τα δύο τραγούδια με τα οποία πρωτοεμφανίστηκε στη δισκογραφία ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ο “Στρατιώτης” και ο “Τρίτος Παγκόσμιος” σε λόγια του Γιάννη Νεγρεπόντη. «Κι έχω κι ένα πρόσθετο λόγο να είμαι ευχαριστημένος», λέει ο Μάνος Λοΐζος στον φίλο και συνεργάτη του, Λευτέρη Παπαδόπουλο. «Βρήκα τον Παπακωνσταντίνου, που είναι σημαντικός τραγουδιστής».
Ένα το χελιδόνι
Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης
Το γελαστό παιδί
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Στίχοι: Brendan Behan
Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί
Μουσική: Γιάννης Μαρκόπουλος
Στίχοι: Γιώργος Σκούρτης
Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης και Μαρία Δημητριάδη (Ντουέτο)
Ο Δραγουμάνος Του Βεζίρη
Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης
Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Ερμηνευτής: Μανώλης Μητσιάς
Το μεγάλο μας τσίρκο
Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος
Τραγούδι: Νίκος Ξυλούρης
Στίχοι: Ι. Καμπανέλλης
Μαλαματένια Λόγια
Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου
Μουσική: Γιάννης Μαρκόπουλος
Πρώτη εκτέλεση: Λάκης Χαλκιάς & Χαράλαμπος Γαργανουράκης & Τάνια Τσανακλίδου
Άλλες ερμηνείες: Βασίλης Παπακωνσταντίνου & Δημήτρης Υφαντής & Λιζέττα Καλημέρη
